به گزارش روابط عمومی اتحادیه صنف سراجان و کفاشان شهرستان ری؛ از زمانی که انسان ها، به‌منظور برآوردن نیازهای غذایی خود حیوانات را شکار می‌کردند یا به‌خدمت می‌گرفتند از پوست آن‌ها نیز به‌روش‌های گوناگون برای تهیه پاپوش، سپر، زره، کلاه رزمی، تیردان، چکمه، زین و… استفاده می‌کردند. امروزه نیز با وجود گذشت قرن‌ها، هنوز پوست حیوانات در نقش یکی از مواد اساسی برای تهیه لباس، پوشاک و… ارزش اقتصادی و صنعتی خود را حفظ کرده است.

در ایران باستان و امپراتوری‌های بزرگ مانند مصر و روم از پوست به‌عنوان وسیله ای برای دادوستد استفاده می‌کردند. نوشته‌های مربوط به‌بعد از حمله مغول، از خواجه رشید الدین، نشان‌گر آن است که تجارت چرم و پوست در ایران پررونق بوده‌ است.

این حوقل، جغرافی‌دان معروف قرن چهارم هجری، که در سال ۹۵۰میلادی از خراسان دیدن کرده و از چرم‌های ظریف پوست بزی که چرم‌سازان گورکان در نزدیک مرو می‌ساختند و به‌نام سختیان شناخته می‌شده، بسیار تعریف می‌کند.

شاردن، جهانگرد فرانسوی، نیز صنعت دباغی و چرم‌سازی ایران را این‌گونه توصیف می‌کند: «این صنعتی دستی است که ایرانیان در آن از همه استادترند» و درباره چرم ساغری که ایران در زمان او (۱۶۶۵میلادی) به‌هندوستان و خاور نزدیک صادر می‌کرده به‌تفصیل سخن می‌گوید.

در دوره قاجار همدان مرکز مهم تولید نوعی چرم، معروف به‌ «چرم همدانی» بوده ‌که از پوست گوسفند تهیه می‌شده است. علاوه بر همدان، شهرهای تبریز و اصفهان هم در تولید و صادرات چرم سهم به‌سزایی داشته‌اند.

انواع چرم:
چرم حیوانی: این نوع چرم از پوست حیوانات به‌دست می‌آید و نوع حیوان می‌تواند گوسفند، گاو، بز، شترمرغ، مار و… باشد.
چرم گیاهی: با استفاده از تانن و سایر عناصری که در پوست تنه و میوه برخی درختان (درخت مازو) وجود دارد، تهیه می‌شود. چرم گیاهی در آب پایدار نبوده و بی‌رنگ است و اگر بعد از خیس شدن، خشک شود، چروک شده و از انعطاف‌پذیری و نرمی‌اش کاسته می‌شود.

مراحل ساخت چرم به‌روش سنتی
تهیه پوست: در روش سنتی تولید چرم، بیشتر از پوست گاو برای تبدیل به‌چرم استفاده می‌کنند زیرا این نوع پوست نرم‌تر از پوست گاومیش و ضخیم‌تر از پوست گوسفند است و در مرحله لش‌زنی و سایر مراحل برای تبدیل به‌چرم، امکان صدمه دیدن پوست کمتر است. از سوی دیگر محصولاتی که با این نوع چرم ساخته می‌شود، مرغوب‌تر است.
شستشو: پوست‌ها را برای تبدیل به‌چرم باید به‌حالت طبیعی خود بازگرداند، به‌همین منظور آن‌ها را ۳ الی ۶روز در آب نگه می‌دارند تا نمک از پوست خارج شود، و حالت خشکی آن از بین برود.
موگیری: در این مرحله پوست‌ها را که به‌حالت طبیعی درآمده‌اند ۳ الی ۱۰روز در محلول آرد جو یا آهک نگهداری می‌کنند، این عمل باعث تخمیر پوست می‌شود به‌طوری که مو از آن به‌راحتی کنده می‌شود. از این مرحله به‌پوست‌ها توله آهکی نیز گفته می‌شود.

لش‌زنی: برای این کار پوست را به‌دو میخ آویزان کرده با داس یا اَرسَن (چاقوی دو دسته با تیغه بلند) چربی‌ها و ضایعات را از آن جدا می‌کنند.
خوابانیدن در فضله: پوست‌ها را برای چند روز در محلولی از آب و فضله مرغ و کبوتر می‌خوابانند. این عمل باعث نرمی، لطافت و انعطاف پوست در برابر سرما و گرما می‌شود و نیز پروتئین‌های اضافی پوست، که سبب خرابی چرم می‌شوند، را از بین می‌برد.
نمک‌زنی: در این مرحله برای ثابت نگه داشتن حالت پوست و فاسد نشدن آن، به‌آن نمک می‌زنند. تا این مرحله به‌پوست سالمبور گفته می‌شود.
دباغی یا مازوکاری: برای دباغی پوست‌ها را داخل گودال‌هایی به‌عمق ۲متر قرار داده، بر روی آن‌ها محلولی از آب و مازو می‌ریزند و لگدمال می‌کنند. پوست‌ها برای دو دوره ۱۰روزه، در این محلول خوابانده شده و هر روز لگدمال می‌شوند تا مازو به‌خوبی وارد پوست شود. سپس آن‌ها را در آفتاب خشک می‌کنند.
نمک‌زنی: چرم‌ها را به‌مدت ۴۸ساعت در محلولی از آب و نمک قرار می‌دهند تا نمک به‌آهستگی جذب آن‌ها شود. پس از آن چرم‌ها رادر آفتاب خشک می‌کنند.
سنگ‌زنی: پوست‌های نیمه خشک را بر روی تخته‌ای هلالی شکل که به‌خرک مشهور است، خوابانیده و طرف لش چرم را با سنگ پا و طرف رخ آن را با سنگ صاف معمولی می‌مالند تا بلورهای نمک از چرم خارج شده و موجب خشکی و ترکیدگی پوست نگردد، سپس دوباره آن‌ها را زیر آفتاب پهن می‌کنند تا کاملاً خشک شوند.
پیه‌زنی یا پیه‌کاری: در این مرحله برای نرمی چرم از پیه آب‌شده، استفاده می‌شود.
شستشو: این عمل یک ساعت تا چند روز پس از پیه‌کاری انجام می‌شود.
رنگ‌زنی: در این مرحله چرم‌سازان چرم را به‌دست رنگرزهایی که از قدیم به‌این کار اشتغال داشته‌اند، می‌سپارند. با آنکه رنگ‌های مختلفی وارد بازار شده‌است اما رنگرزها همچون گذشته مایلند که از رنگ نارنجی استفاده کنند تا اصالت کار حفظ شود. در گذشته برای رنگ کردن چرم‌ها از گل رنگ و گِل‌وَرَز استفاده می‌شد. گِل‌وَرَز گیاه کوچک و سفید رنگی است که از کوهستان جمع‌آوری می‌شود. خشک‌شده این گیاه را ساییده و با آب مخلوط می‌کنند تا رنگی نارنجی به‌دست آید. پس از رنگ زدن، چرم‌ها را به‌نرده‌های چوبی آویزان می‌کنند تا کاملاً خشک شوند.
سنگ‌زنی: برای براق شدن چرم روی آن را با سنگ یشم که سنگی صاف و سبزرنگ است، می‌سایند. در گذشته تمام مراحل تولید چرم به‌روش سنتی حدوداً ۳ماه به‌طول می‌انجامید.